15 feb Tegenwicht is een sleutelwoord in onze democratische rechtsorde
Bureau Clara Wichmann daagt de staat voor de rechter om gratis anticonceptie af te dwingen. Volgens het bureau kunnen vrouwen pas volwaardig meedoen in de maatschappij als zij zich kosteloos kunnen behoeden tegen zwangerschap. Het bureau beroept zich dan ook op een fundamenteel reproductief recht, volgens hen bij uitstek een politieke aangelegenheid.
De zaak volgt een reeks van dagingen tegen de staat. In december 2019 oordeelde de Hoge Raad dat de uitstoot van broeikasgassen voor het einde van 2020 ten minste 25 procent omlaag moet ten opzichte van 1990. De raad deed deze uitspraak naar aanleiding van een zaak die werd aangespannen door Stichting Urgenda. Afgelopen februari kreeg een groep privacy-voorvechters nog het omstreden fraudesysteem SyRI via de rechter verboden.
De reeks dagingen roept een belangrijke vraag op: trekt de rechter op deze manier niet teveel macht naar zich toe? Critici vinden dat de rechter zich met dergelijke politieke zaken niet mag bemoeien. Zij vinden bovendien dat de rechter de overheid niets mag verplichten, omdat zij daarmee op de stoel van de politicus gaan zitten. Ik vraag mij af of dit het geval is bij zaken zoals Clara Wichmann of Urgenda.
Onze staatsinrichting baseert zich op de driemachtenleer van de Franse filosoof Montesquieu. De driemachtenleer, ook wel trias politica genoemd, schrijft voor dat de staat zo ingericht moet worden dat drie machten van elkaar gescheiden zijn. De wetgevende macht, de uitvoerende macht en de rechtsprekende macht kunnen elkaar op die manier in functioneren bewaken. Het doel van Montesquieu was om met de scheiding der machten tirannie te voorkomen en de vrijheid van de burger te vergroten.
In Nederland is de wetgevende macht niet strikt gescheiden van de uitvoerende macht. De uitvoerende macht, de regering, heeft ook wetgevende taken. Deze wetgevende taken deelt de regering met de Staten Generaal. Desondanks is de macht van de regering niet onbeperkt. Als uitvoerende macht wordt de regering namelijk gecontroleerd door zowel de Staten Generaal, als de rechtsprekende macht, oftewel de rechter.
Gaat de rechter in de zaak van Bureau Clara Wichmann of Urgenda in de stoel van de politicus zitten? Uitgaande van de driemachtenleer voert hij vooral zijn werk uit: de overheid in het gareel houden. Juist in Nederland, waar de wetgever en het bestuur zo nauw met elkaar verweven zijn, blijft voor de burger de onafhankelijke rechter als voornaamst tegenwicht over.
Vanuit mijn perspectief lijken de uitspraken van de rechter in onze democratie onmisbaar. Tegenwicht, tegenspraak en tegenmacht zijn sleutelwoorden in de democratische rechtsorde. Het voorkomt dat de macht in onze maatschappij in één hand rust en zorgt ervoor dat niemand het definitieve gelijk naar zich toe kan trekken.
Of je het nou eens bent met Urgenda of niets voelt voor de zaak van Bureau Clara Wichmann. De uitspraken van de rechter zouden gevierd moeten worden. Als kroon op onze democratische rechtsstaat. En als middel om als “gewone burger” je stem te laten horen.
